SİYASET REHBERİ: Müzakere Süreci & Temel Belgeler

Bu infografik Kıbrıs'ta 3 farklı düzeydeki çok sayıda barış sürecini kapsayan altmış yıllık bir takvimi göstermektedir. Birinci düzey liderleri ve müzakere döngülerini göstermektedir. İkinci düzey çeşitli barış ve müzakere yapılarının oluşumu ve ilerleyişini anlatmaktadır. Üçüncü düzey ise bu süre içinde ortaya çıkmış temel belgeler, anlaşmalar ve olayları ortaya koymaktadır.

BM Genel Sekreteri Guterres, 2017 Eylül'ünde, 15 Mayıs 2015 ile 11 Ağustos 2017 arasında devam eden müzakerelerde kaydedilen gelişmeleri belgeleyen bir İyi Niyet Misyonu raporu yayınlamıştır. Raporda anlaşmaya varılan veya yakınlaşma sağlanmasına yakın olunan konuların yanı sıra hala çözümlenmeyi bekleyen alanlara işaret edilmektedir.

11 Şubat 2014'te Kıbrıslı Rum lider Nicos Anastasiades ile Kıbrıslı Tük lider Derviş Eroğlu arasındaki müzakereler "... ilgili Güvenlik Konseyi Kararları ve Üst Düzey Anlaşmalarda belirtildiği şekliyle, siyasi eşitliğe dayanan iki toplumlu, iki bölgeli bir federasyona" ve "Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği üyesi olacak birleşik Kıbrıs'ın tek uluslararası kimlik, tek egemenlik ve tek bir birleşik Kıbrıs vatandaşlığına" sahip olmasına dayalı bir müzakere çerçevesini teyit eden ortak bir açıklama üzerinde anlaşmalarıyla başlar.

Bu belge 2018-2012 döneminde gerçekleştirilen müzakerelerde sağlanan yakınlaşmaları ortaya koymaktadır. Belge BM tarafından gizli bir belge olarak hazırlanmış, basına sızmasının ardından kamuya açık bir belge haline gelmiştir. Açıklayıcı not: Bu belge konulara göre başlıklara ayrılmıştır. Her başlık altında, 1. Bölüm ortak yakınlaşma belgelerindekiler dahil yakınlaşmaları kapsamaktadır. Görüş farklılıkları, müzakere döneminde de kullanıldığı gibi, Kıbrıslı Rumlar için mavi, Kıbrıslı Türkler için kırmızı olarak gösterilmektedir. 2. Bölüm prensipte anlaşma ortaya koyan ayrı görüş belgelerinde yer alan görüşleri, toplantılar sırasında teyit edilen belirli anlayışları, nitelikli veya koşullu yakınlaşmaları veya aradaki farkın kapanabileceği düşünülen konuları içermektedir. Belge tarafların çalışmalarından ortaya çıkanlara dayanarak hazırlanmıştır ve referansları içermemektedir. Konuların tamamı büyük siyah harflerle yazılmıştır. 1. ve 2. Bölümler açık mavi renkte ve her başlık ise yeşil renktedir. Tanımlarla ilgili farklılıklar olduğu hallerde bunlar eğik yazı ya da görüş ayrılıkları listesine dahil edilerek belirtilmektedir. Hiç yakınlaşma sağlanamamış konular bu belgeye dahil edilmemiştir.

25 Temmuz 2006 tarihli BM Genel Sekreteri raporu (S/2006/572) Tassos Papadopoulos ile Mehmet Ali Talat arasında Temmuz 2006’da uzlaşılan Prensipler Dizisine vurgu yapmaktadır. İlk iki toplumlu teknik komite bu anlaşmanın ardından kurulmuştur. (TR)

Avrupa Birliği Konseyi’nin 26 Nisan 2004 tarihli tavsiye kararından alıntı yapan ve Kıbrıs Türk toplumunun Avrupa Birliği içinde bir gelecek arzu ettiğini ortaya koyduğunu dikkate alan Konsey, Kıbrıs Türk toplumu için Yardım Programı olarak bilinen 389/2006 sayılı (AT) Tüzüğü onaylamış, bir çözüm durumunda Kıbrıs’ın kuzeyi için ayrılan fonların Kıbrıs Türk toplumunun izolasyonuna bir son vermek amacıyla kullanılmasını ve adanın ekonomik entegrasyonunun yanı sıra iki toplum arasındaki ve AB ile olan temasların artırılmasına özel bir vurgu yaparak Kıbrıs Türk toplumunun ekonomik kalkınmasını desteklemek yoluyla Kıbrıs’ın yeniden birleşmesinin kolaylaştırılmasını tavsiye etmiştir.

BMGS'nin Kıbrıs'taki iyi niyet misyonu çerçevesinde hazırladığı 28 Mayıs 2004 tarihli raporu, 16 Nisan 2004 (S/2004/302) tarihli raporu sonrasında süreçte yaşananları, Bürgenstock öncesindeki son üç aşamalı müzakereleri, Annan Planı'nın son versiyonunu (31 Mart 2004) ve 24 Nisan 2004 referandumlarının sonuçlarını içermektedir.

Kapsamlı bir çözüm için ilk taslak BM Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından 2002'de masaya koyulmuştu. Adadaki iki toplum lideri taslak plan metni üzerinde nihai bir anlaşmaya varmayı başaramamış, bunun neticesinde BM arabulucu rolünü üstlenerek boşlukları doldurmuştur. Planın beşinci ve son versiyonu - bugüne kadar hazırlanan en detaylı versiyon - Mart 2004'te tamamlanmıştır. Sonrasındaki ay, 24 Nisan tarihinde her iki toplumda da Annan Planı için ayrı referandumlar yapıldı. Kıbrıslı Rumlar büyük bir çoğunlukla, %75.8 oranında planı reddederken Kıbrıslı Türklerin %64.9'u planın lehine oy kullandı. Altı gün sonra, bölünmüş olmasına rağmen Kıbrıs'ın bütünü Avrupa Birliği'ne katıldı ve AB yasalar bütünü adanın kuzeyinde askıya alındı.

BMGS'nin Kıbrıs ile ilgili 16 Nisan 2004 tarihli raporu, Lahey sonrası gelişmelerden başlayarak, Bürgenstock, Annan Planı'nın son versiyonu (31 Mart 2004) ve 24 Nisan 2004 referandumlarına giden dönemi kapsayacak şekilde, bir önceki 1 Nisan 2003 tarihli raporu sonrasında yaşanan olayları içermektedir.

BMGS'nin Kıbrıs'taki İyi Niyet Misyonu hakkındaki 1 Nisan 2003 tarihli raporu, 1999'da başlayıp Lahey'deki gelişmelere 10 ve 11 Mart 2003'e kadar bir anlaşmaya varma çabalarını özetlemektedir.

BM Genel Sekreteri 1993'te taraflara bir güven yaratıcı önlemler listesi önermiştir. GYÖ listesi için 1993 tarihli S/26026 sayılı BMGS raporunun eklerine bakınız. GYÖ uygulama usullerinin belirlenmesine dair düzenlemeler 1994'te BMGS tarafından kayda alınmıştır. (konuyla ilgili 1994 tarihli BMGS raporunun 10. sayfasına bakınız)

BM Genel Sekreteri Boutros Boutros Ghali 1977 ve 1979 doruk anlaşmaları ve ilgili BM kararlarına dayanan iki bölgeli, iki toplumlu bir federal çözüm çerçevesi geliştirerek çerçeveye 'Fikirler Dizisi' adını vermiştir [Bkz. Raporun 9. sayfası ve sonrası]. Fikirler Dizisi BM Güvenlik Konseyi tarafından onaylanmıştır. (TR)

BM Genel Sekreteri Javier Pérez de Cuéllar, Kıbrıs'ta iki toplumlu (federal anayasa açısından) ve iki bölgeli (toprak açısından), bağımsız, bağlantısız federal bir devletin kurulmasını öngören taslak bir Çerçeve Anlaşma önermiştir. Taslak anlaşma federal devletin yetkilerini de tanımladığından üst düzey anlaşmaların ötesine gitmektedir.

1979 yılında Kıbrıs'taki liderler arasında on maddelik bir anlaşmaya varılmıştı. Bu anlaşma, 1977 anlaşmasıyla birlikte liderlerin Kıbrıs sorunu bağlamında vardıkları en önemli anlaşmalardan biri olarak görülmektedir. Mayıs 1979'da BM Güvenlik Konseyine sunulan BMGS raporunun 13. sayfasına bakınız. (TR)

1978 yılında ABD'nin Kıbrıs özel temsilcisi Clark Clifford ekteki planı Kıbrıs sorununa kapsamlı bir çözüm için ilk plan olarak ABD, Kanada ve Britanya adına liderler Makarios ve Denktaş'a sundu (Nicos Rolandis arşivleri).

Taraflar 1977 yılında, bağımsız, tarafsız, iki toplumlu federal bir devleti kapsayan ve ilerideki müzakerelerin temelini oluşturacak dört maddelik bir anlaşmayı onayladılar. BMGS raporunun 2. sayfasına bakınız (madde 5). (TR)

Cumhurbaşkanı Makarios, Kasım 1963'te güç paylaşımı anayasası için esaslı değişik önerilerinde bulunur. Yönetimde arka arkaya yaşanan tıkanıklıkların ardından bu değişikliklerin devleti daha işlevsel hale getirmek için şart olduğunu iddia eder. Değişiklikleri Cumhuriyetteki siyasi güçlerini bertaraf etme girişimi olarak gören Türkiye ve Kıbrıslı Türkler önerilen değişiklikleri reddederler. Bu belge, Makarios'un Cumhurbaşkanı Yardımcısı Küçük'e 13 değişiklikle ilgili gönderdiği yazının bir özetidir (belgenin kaynağı Basın ve Enformasyon Dairesi'dir).

Kıbrıs Anayasası, ülkenin 1959'da bağımsızlığını kazanmasının ardından hazırlanmış ve Kuruluş Antlaşması, Garanti Antlaşması ve İttifak Antlaşması ile birlikte 16 Ağustos 1960'da onaylanmıştır.

Türkiye, Yunanistan, Birleşik Krallık ve Kıbrıs toplum liderleri (Kıbrıslı Rumlar için Başpiskopos Makarios III ve Kıbrıslı Türkler için Dr. Fazıl Küçük) arasındaki Londra ve Zürih Antlaşmalarıyla, Garanti Antlaşması (EN) (TR) ve İttifak Antlaşması (EN) (TR) yanı sıra Kıbrıs Cumhuriyeti’nin temel yapısı konularında antlaşmaya varırlar. Tüm bu antlaşmalar, Kıbrıs Cumhuriyeti Kuruluş Antlaşması ile birlikte, 16 Ağustos 1960 tarihinde Lefkoşa'da imzalanır.