ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ: Διαπραγρατευτική διαδικασία & Βασικά έγγραφα

Η πιο κάτω γραφική παράσταση δεδομένων παρουσιάζει ένα χρονολόγιο έξι δεκαετιών το οποίο καλύπτει πολυάριθμες ειρηνευτικές διαδικασίες στην Κύπρο σε 3 διαφορετικά επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο περιλαμβάνει τους ηγέτες και τους κύκλους των διαπραγματεύσεων. Το δεύτερο τη δημιουργία και την πρόοδο πολλαπλών ειρηνευτικών και διαπραγματευτικών δομών. Και το τρίτο κάποια απο τα σημαντικά έγγραφα, συμφωνίες και γεγονότα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου.

Τον Σεπτέμβριο του 2017, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες δημοσίευσε την έκθεση της Αποστολής των Καλών Υπηρεσιών του η οποία κατέγραφε τις εξελίξεις των διαπραγματεύσεων μεταξύ 15 Μαΐου 2015 και 11 Αυγούστου 2017 (συμπεριλαμβανομένης της διαδικασίας στο Κραν Μοντανά). Στην έκθεση περιγράφει τους τομείς συμφωνίας ή σχεδόν σύγκλισης καθώς επίσης και τους εκκρεμούντες τομείς που παραμένουν προς επίλυση.

Στις 11 Φεβρουαρίου 2014 ξεκινούν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ του ελληνοκύπριου ηγέτη Νίκου Αναστασιάδη και του τουρκοκύπριου ηγέτη Ντερβίς Έρογλου με μια κοινή δήλωση που επανεπιβεβαιώνει ότι το διαπραγματευτικό πλαίσιο βασίζεται σε «…δικοινοτική, διζωνική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα, όπως καθορίζεται στα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας και τις Συμφωνίες Υψηλού Επιπέδου» και ότι μια «ενωμένη Κύπρος, ως μέλος των Ηνωμένων Εθνών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα έχει μία και μόνη διεθνή νομική προσωπικότητα και μία και μόνη κυριαρχία… [και] μία και μόνη κυπριακή ιθαγένεια».

Το έγγραφο αφορά τις συγκλίσεις που επιτεύχθηκαν κατά τη διαπραγματευτική περίοδο 2008-2012. Το έγγραφο ετοιμάστηκε από τα ΗΕ ως εμπιστευτικό έγγραφο. Κατέστη δημοσίως διαθέσιμο όταν διέρρευσε στον τύπο. Επεξηγηματικό σημείωμα: το έγγραφο χωρίζεται σε θεματικές ενότητες. Κάτω από την κάθε θεματική ενότητα, το Κεφάλαιο 1 καλύπτει τις συγκλίσεις συμπεριλαμβανομένων και των κοινών εγγράφων συγκλίσεων. Οι αποκλίσεις καταγράφονται με μπλε χρώμα για την ελληνοκυπριακή πλευρά και κόκκινο για την τουρκοκυπριακή όπως αυτά χρησιμοποιήθηκαν κατά την περίοδο των διαπραγματεύσεων. Το Κεφάλαιο 2 καλύπτει τις θέσεις που περιλαμβάνονται στα ξεχωριστά έγγραφα θέσης που κατεδείκνυαν κατ’ αρχήν συμφωνία (συνάντηση απόψεων), ορισμένες συμφωνίες που επιβεβαιώθηκαν κατά τη διάρκεια συναντήσεων, ειδικές ή υπό όρους συγκλίσεις επί ζητημάτων για τα οποία φαίνεται να υπάρχει χάσμα το οποίο μπορεί να γεφυρωθεί. Το έγγραφο βασίζεται στο αποτέλεσμα των εργασιών των πλευρών χωρίς να περιλαμβάνει παραπομπές. Οι θεματικές ενότητες γράφονται με κεφαλαία μαύρα γράμματα, τα Κεφάλαια 1 και 2 με γαλάζιο και το κάθε θέμα με πράσινο. Όπου υπάρχουν διαφορές σε σχέση με τους ορισμούς, σημειώνονται με πλάγια γραφή ή με καταγραφή των αποκλίσεων. Ζητήματα επί των οποίων δεν υπάρχει καμία σύγκλιση δεν περιλαμβάνονται στο παρόν έγγραφο.

Η έκθεση του Γενικού Γραμματέα των ΗΕ της 25ης Ιουλίου 2006 (S/2006/572) παρουσιάζει τη Δέσμη Αρχών που συμφωνήθηκαν μεταξύ του Τάσσου Παπαδόπουλου και του Μεχμέτ Αλί Ταλάτ τον Ιούλιο του 2006. Οι πρώτες δικοινοτικές τεχνικές επιτροπές ξεκίνησαν το έργο τους κατόπιν αυτής της συμφωνίας (στην ελληνική - μετάφραση απο ΓΤΠ)

Παραθέτοντας τις συστάσεις του Συμβουλίου της ΕΕ της 26ης Απριλίου 2004 και λαμβάνοντας υπόψη ότι η τουρκοκυπριακή κοινότητα εξέφρασε τη σαφή της επιθυμία να έχει μέλλον εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Συμβούλιο ενέκρινε τον Κανονισμό (ΕΚ) Αρ. 389/2006 γνωστό και ως Πρόγραμμα Βοήθειας για την τουρκοκυπριακή κοινότητα, συστήνοντας να χρησιμοποιηθούν τα κονδύλια που προορίζονταν για το βόρειο τμήμα της Κύπρου σε περίπτωση διευθέτησης, ούτως ώστε να τερματιστεί η απομόνωση της κοινότητας αυτής και να διευκολυνθεί η επανένωση της Κύπρου μέσω της προαγωγής της οικονομικής ανάπτυξης της τουρκοκυπριακής κοινότητας, δίδοντας ιδιαίτερη έμφαση στην οικονομική ολοκλήρωση της νήσου και στη βελτίωση των επαφών των δύο κοινοτήτων μεταξύ τους και με την ΕΕ.

Η έκθεση του ΓΓ των Ηνωμένων Εθνών της 28ης Μαΐου 2004 επί της αποστολής των καλών του υπηρεσιών στην Κύπρο ανακεφαλαιώνει τη διαδικασία από την προηγούμενη του έκθεση της 16ης Απριλίου 2004 (S/2004/302) και καλύπτει τις τρεις τελευταίες φάσεις των διαπραγματεύσεων που κορυφώθηκαν στο Bürgenstock, την τελευταία εκδοχή του Σχεδίου Ανάν (31 Μαρτίου 2004) και το αποτέλεσμα των δημοψηφισμάτων της 24ης Απριλίου 2004.

Το πρώτο προσχέδιο για μια συνολική διευθέτηση κατατέθηκε από τον Γενικό Γραμματέα, Κόφι Ανάν, το 2002. Οι δύο ηγέτες των κοινοτήτων του νησιού δεν κατάφεραν να καταλήξουν σε τελική συμφωνία επί του κειμένου του προσχεδίου με αποτέλεσμα τα ΗΕ να παίξουν τον ρόλο του επιδιαιτητή συμπληρώνοντας τα κενά. Μία πέμπτη και τελική εκδοχή του σχεδίου – η πιο λεπτομερής που είχε δημιουργηθεί – ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 2004. Τον επόμενο μήνα, στις 24 Απριλίου έγιναν ξεχωριστά δημοψηφίσματα επί του Σχεδίου Ανάν στις δύο κοινότητες. Οι Ελληνοκύπριοι, στη συντριπτική πλειοψηφία τους, απέρριψαν το σχέδιο με το 75,8% να ψηφίζει κατά ενώ 64,9% των Τουρκοκυπρίων ψήφισαν υπέρ. Έξι μέρες αργότερα η Κύπρος εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στο σύνολο της επικράτειάς της παρά το γεγονός ότι παραμένει μοιρασμένη, και η εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου της ΕΕ ανεστάλη στο βόρειο μέρος του νησιού.

Η έκθεση του ΓΓ των ΗΕ για την Κύπρο ανακεφαλαιώνει τα γεγονότα από την προηγούμενη έκθεση της 1ης Απριλίου 2003 (S/2003/398), ξεκινώντας από τις εξελίξεις μετά την Χάγη, καλύπτοντας το Bürgenstock, την τελική εκδοχή του Σχεδίου Ανάν (31 Μαρτίου 2004) και την περίοδο μέχρι τα δημοψηφίσματα της 24ης Απριλίου 2004.

Η έκθεση του ΓΓ των ΗΕ της 1ης Απριλίου 2003 επί της Αποστολής των Καλών του Υπηρεσιών στην Κύπρο συνοψίζει τις προσπάθειες για την επίτευξη συμφωνίας που ξεκίνησαν το 1999 μέχρι και τις εξελίξεις που έλαβαν χώρα στη Χάγη στις 10 και 11 Μαρτίου 2003.

Το 1993, ο Γενικός Γραμματέας των ΗΕ πρότεινε μια σειρά από μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης προς τις δύο πλευρές. Βλέπε τα Παραρτήματα της έκθεσης του ΓΓ των ΗΕ του 1993, S/26026, για τον κατάλογο των ΜΟΕ. Οι διευθετήσεις για την εξεύρεση των τρόπων εφαρμογής των ΜΟΕ καταγράφονται το 1994 από τον ΓΓ των ΗΕ.
(βλέπε τη σχετική έκθεση του ΓΓ των ΗΕ του 1994 για το θέμα αυτό στη σελίδα 10 στην αγγλική).

Το 1992, ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, Μπούτρος Μπούτρος-Γκάλι με βάση τις συμφωνίες υψηλού επιπέδου του 1977 και 1979 ανέπτυξε ένα πλαίσιο συμφωνίας για μια διζωνική, δικοινοτική, ομοσπονδιακή λύση, γνωστή ως «Δέσμη Ιδεών (βλέπε έκθεση του ΓΓ στα αγγλικά σελ. 9 και έπειτα). Το αρχικό πλαίσιο της Δέσμη Ιδεών εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΕ. (στην ελληνική - μετάφραση απο ΓΤΠ)

Ο Γενικός Γραμματέας των ΗΕ Χαβιέρ Πέρεζ ντε Κουεγιάρ πρότεινε ένα Προσχέδιο για μια Συμφωνία-Πλαίσιο το οποίο προέβλεπε τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου, αδέσμευτου, ομοσπονδιακού κράτους της Κύπρου το οποίο θα ήταν δικοινοτικό (σε σχέση με το ομοσπονδιακό σύνταγμα) και διζωνικό (σε σχέση με τα εδάφη). Το προσχέδιο πλαισίου συμφωνίας ξεπερνάει τις συμφωνίες υψηλού επιπέδου καθορίζοντας τις ομοσπονδιακές εξουσίες της κυβέρνησης.

Το 1979 επετεύχθη μία συμφωνία δέκα σημείων μεταξύ των ηγετών στην Κύπρο. Μαζί με τη συμφωνία του 1977 θεωρείται από τις σημαντικότερες συμφωνίες που επιτεύχθηκαν από τους ηγέτες σε σχέση με το Κυπριακό Πρόβλημα. Βλέπε τη σελίδα 13 της έκθεσης του ΓΓ των ΗΕ που υπεβλήθη στο Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΕ τον Μάιο του 1979. (στην ελληνική - μετάφραση απο ΓΤΠ).

Το 1978, ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ για το Κυπριακό, Κλαρκ Κλίφορντ, υπέβαλλε το συνημμένο σχέδιο στους ηγέτες, Μακάριο και Ντενκτάς, ως το πρώτο συνολικό σχέδιο λύσης για το Κυπριακό Ζήτημα εκ μέρους των ΗΠΑ, του Καναδά και της Βρετανίας (αρχείο Νίκου Ρολάνδη).

Το 1977, τα μέρη υιοθέτησαν μια συμφωνία τεσσάρων σημείων η οποία θα αποτελούσε τη βάση για μελλοντικές διαπραγματεύσεις και η οποία προνοούσε μια ανεξάρτητη, αδέσμευτη, δικοινοτική, ομοσπονδιακή δημοκρατία. Βλέπε σελίδα 2 (σημείο 5) της έκθεσης του ΓΓ των ΗΕ. (στην ελληνική - μετάφραση απο ΓΤΠ).

Τον Νοέμβριο του 1963, ο Πρόεδρος Μακάριος πρότεινε σημαντικές αναθεωρήσεις στο σύνταγμα διαμοιρασμού των εξουσιών. Επιχειρηματολόγησε ότι αυτές ήταν αναγκαίες για να καταστεί το κράτος πιο λειτουργικό μετά τα επαναλαμβανόμενα αδιέξοδα στη διακυβέρνηση. Η Τουρκία απέρριψε τις προτεινόμενες αλλαγές όπως επίσης και οι Τουρκοκύπριοι οι οποίοι τα αντιμετώπισαν ως μια απόπειρα υπόσκαψης της πολιτικής τους εξουσίας στη Δημοκρατία. Το παρόν είναι απόσπασμα (από το αρχείο του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών) το οποίο αναπαράγει την επιστολή Μακαρίου στον Αντιπρόεδρο Κιουτσούκ στην οποία πρότεινε τα 13 σημεία αναθεώρησης του συντάγματος.

Το Σύνταγμα της Κύπρου συντάχθηκε κατόπιν της ανεξαρτησίας της χώρας το 1959 και επικυρώθηκε στις 16 Αυγούστου 1960.

Οι Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου μεταξύ Τουρκίας, Ελλάδας, Ηνωμένου Βασιλείων και των ηγετών των κυπριακών κοινοτήτων (του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’ για τους Ελληνοκύπριους και του Δρ Φαζίλ Κιουτσούκ για τους Τουρκοκύπριους) συνέταξαν και συμφώνησαν τη βασική δόμή της Κυπριακής Δημοκρατίας μαζί με τη Συνθήκη Εγγυήσεως (στην αγγλική) και τη Συνθήκη Συμμαχίας (στην αγγλική). Οι συνθήκες αυτές μαζί με την Συνθήκη Εγκαθίδρυσης (στην αγγλική) υπογράφηκαν τον Αύγουστο του 1960 στη Λευκωσία.